L’ Epoque Floue #6: De finale 72 uren van Onder Stroom @ Tavernierkaai 11, Antwerpen (26-29.05.2023)

Na al de in de rubrieken L’ Epoque Floue #4 en L’Epoque Floue #5 besproken Brusselse sluitingsperikelen, verschuift deze trend zich ook naar Antwerpen. Meer bepaald is het ditmaal de creatieve broedplaats Onder Stroom die na dit weekend zijn deuren verzegeld zal zien. VIer jaar vrijwillige werking zomaar in de riool gedumt, but not without a bang! En dat mag U letterlijk nemen! Gemurwd in een tijdsblok van 72 uur, zal namelijk zowat driekwart van alternatief Antwerpen de allerlaatste adem uit het podium zuigen.

Maar wat is gebeurt? It’s a long story, dat U onderaan terugvindt.

Vooreerst is het alweer frappant dat ik pal na de boekvoorstelling van GRAPHIC DESIGN OF SCHELD’APEN (2023) nog maar eens met men neus op het feit werd gedrukt dat het helemaal niet zo evident is dat je onmiddellijke omgeving dezelfde interesses vertoont dan men zou aannemen. In mijn ogen lijkt het haast onmogelijk dit ander explosief creatief broeinest niet te kennen, maar als de vraag meermaals wordt gesteld wat het Scheld’Apen juist is, moeten er conclusies getrokken worden.

Vandaar pluk ik even de korte inleiding, die in de woorden van het Onder Stroom team zelf toelicht wat de beoogde doelstellingen zijn en in afwachting van een nieuwe Saorstát tot nader order ook zo blijven.

‘Onder Stroom is een krachtcentrale en broedplek voor creatieve en ondernemende zielen. Genesteld in een voormalige boeienloods aan de Schelde – geprangd tussen ‘t Eilandje en Schipperskwartier. Een leegstaande ruimte wordt een autonome vrijplaats. Een artistiek en stedelijk laboratorium. Onder Stroom is een ontmoetingsplaats voor de buurt, voor kunstenaars, denkers en dromers. Met plaats voor artistieke, sociale en educatieve acties en evenementen. Hier broeden jonge makers samen of apart op nieuwe ideeën. Het resultaat is spontane kruisbestuiving en creatieve hoogspanning.’

De in de rubriek Creative Inertia #12 aan het woord gelaten Yves De Mey, vertelde me onlangs nog een anekdote over hoe confronterend dergelijke vrijhaven kan zijn, maar dat dergelijke plaatsen een ruime weerklank vond, bewijzen alvast onderstaande muzikanten, artiesten, kunstenaars, vrije radicalen, vrijbuiters en allerhande creatievelingen van verdacht allooi die allemaal present tekenen om een waardig afscheid te bieden.

ANDREW “CHI” CLAES – ANTON LAMBERT – AROH B2B FLAPY – AZERTY KLAVIERWERKE – BEN BERTRAND – BENJAMIN VANDEWALLE – BIBI SECK B2B DJ SCHWARZKOPF – BOATMAN – BOROKOV BOROKOV – DAPHNE OKON – DE VILADEFLIA INVITES: FANFAAR LIEGENAAR, ZILT & ZOET, CHRISTOPHE BLAWERT, WOO, FAST MOVING PICNIC, NEWBORG, FORBIDDEN CITY, DE GROTE VILADELFIA KUNSTVEILING – DE ZOTTEN DIE WERKEN – DE KLOE – DHAS OKEEND – DINSDAG.ORG – DISCO TERROR – DJ ALDOLINO B2B PETER DAEMS – DJ AXEL B2B IN_CONSTANT – DJ LEMON CURD & DJ TARAS – DJ RAPHAEL B2B DAGO SONDERVAN – DRUK DRUK DRUK W/ ELLEN&BENNI – DУ DЦIFЖЕ – ELI KOPTER B2B ARNO LEMONS – FANFAAR FATAL – FLEUR DE ROECK – GAIAGAIAGAIAAAAAAAAAAAA – GEMU BY BENT VON BENT – GOD OF DISASTERS – HANNAH BRUGGEMAN – HEADROOM ROOMSERVICE “TUSAIS – TOOLBOX – YAKUB DYSNEY” – HET KARTONNEN DORP MET ZIJN DORPELINGEN, EN O.A. KARTONNEN KAPPER, PLATENZAAK, YOGASCHOOL, PUB, BRANDVEER, BIOS, RICO , GALERIJKE MARIJKE EN VEEL MEER… – HILL MEN – HOFFMAN – HOTSJUMENAS – JOFFREY ANANE & TOOLBOX – JONG GELD – JULIE VAN HOVE – JUSTINE GRILLET & NINA-JOY THIELEMANS – KLANKHAVEN PRESENTEERT: STRANGE MEETING LARGE UNIT FT. MILANA SARUKHANYAN – KLEINE CRACK & SLAGTER – KNALLERTJE! (KING DICK & ARJAN) – KONNA B2B DJ PEUGEOT – KONTAKT KOOKBUS – KROCKY RADIO – LIEVEN SEGERS – LIL LAWAW – LIN GERRITSE – LIVE ELECTRONICS’ ALGORAVE W/ TYPPO, OZ-N-ROLL, GEOFFREY FIORESE – – NADIA KARA – NICOLAS MORTELMANS & TARANG PODDAR – NIELS BROOS – NIGEL CHANTRAIN – OECHIEWALLY WALLY – PALMBOMEN II B2B BILLIES HEARTBEAT – PASCAL GIELEN – PHAEDRA PRIBILLA & FALKE FONTEYN SEIDE – RAAK ME AAN B2B NACHTVREUGD – RADIO TOESPIJS – RECETAS URBANAS – RUBEN DE SMET – SAM VAN DEN HOECK – SFENNY HRITHIK – SHOPLIFTER – SOUNDRUNNINGDEEP – STANISLAWA – SUGAR COMBO – THE CHURCH OF TOEIISTOE – THE GREAT KARAOKE REEF – TINTEKILLER B2B TEGELBREKER – TUNE ZITOUNE – VE VAREN VOORT W/ ELLEN ANTHONI – VJ CHIPWARRIOR – WILLEM DE HAAN – WK KASKE NAAR DE MUUR W/ SNOBS – WOUTER HILLAERT & JOERY SCHEEPERS – ZWÉVN

Zeg nu zelf, hebt U al vaak dergelijk programma met zulk een zootje geregeld ongeregeld meegemaakt? Ergo, fiësta verzekerd, maar het blijft een schrijnend verhaal en ook hiervoor laat ik het woord aan team Onder Stroom zelf.

‘Lieve vrienden, Onder Stroom stopt ermee eind mei.

We schrijven dit met heel veel spijt in het hart. Onder Stroom is een thuishaven voor velen, waar creatieve vrijbuiters werken, creëren en verbinden. Een plein waar mensen samenkomen, een podium waarop artiesten experimenteren. Een club waar je intimiteit deelde met vreemden, waar je fragiel kon zijn op de dansvloer, waar je je lief vond en je spullen kwijtraakte, waar je de nacht inging zonder je af te vragen wanneer de zon opkwam. Dankzij jullie is Onder Stroom deze prachtige plek geworden.

De beslissing om te stoppen is ook voor ons een zware dobber. Wij hebben er alles aan gedaan om open te blijven, maar wij zijn genoodzaakt te sluiten door gebrekkige ondersteuning van de stad, geen vooruitzicht op een nieuwe locatie en een hele reeks problemen met vergunningen en financiën. Onze geliefde culturele vrijhaven sluit eind mei definitief de deuren. Verderop willen we jullie in detail uitleggen wat er is gebeurd.

Maar wees gerust: we go out with a bang. 26, 27 en 28 mei organiseren wij DE LAATSTE 72 UREN VAN ONDER STROOM. Een groots en driedaags slotevent vol feest, performances, installaties en optredens, maar ook lezingen, workshops en brainstorms over ruimte voor experiment in de stad.

In oktober 2022 kregen we een controle van de milieudienst in verband met een (onterechte) asbestmelding. Er volgde een volledige doorlichting van onze werking en vergunningen. Mede hierdoor kwam aan het licht dat onze omgevingsvergunning was verlopen. Toegegeven, hier hadden we zelf aan moeten denken. Toen we deze vergunning aanvroegen in 2019 was dit tijdelijk voor twee jaar, omdat we initieel op deze plek ook maar maximaal twee jaar mochten zitten. Die toestemming werd elk jaar verlengd, maar we vergaten de omgevingsvergunning opnieuw te verlengen. Een administratieve fout, maar ook een begrijpelijke vergetelheid. Als klap op de vuurpijl kwam ook aan het licht dat wij niet over de juiste milieuvergunningen bleken te beschikken om concerten en feesten te organiseren.

Je moet weten, er is geen duidelijk kader om concerten of feesten te organiseren op leegstaande tijdelijke sites. Doordat je met je organisatie buiten de lijntjes kleurt en je niet binnen één hokje past, val je eigenlijk overal uit de boot. Er is nood aan een helder wettelijk kader voor tijdelijke invulling, dat flexibeler en minder bureaucratisch is. Dat is noodzakelijk om bottom-up sociaal-culturele en experimentele organisaties zuurstof te geven.

Ter herinnering: wij zijn een vrijwilligersorganisatie. Vier jaar lang hebben wij hier nooit meer dan één voltijdse kracht gehad. Onze werking steunt op het vrijwillig en/of slecht betaald engagement van jonge mensen. Wij hebben altijd zo goed mogelijk geprobeerd in orde te zijn met alle administratieve verplichtingen, maar fouten maken is onvermijdelijk.

Na veel wikken en wegen besloten we in oktober vorig jaar 21 (!) evenementen te annuleren en voor enkele maanden dicht te gaan. Zonder milieuvergunning liepen we risico op torenhoge boetes, volgens de milieupolitie. Vervolgens begonnen we aan de herculeaanse taak om alles in orde te brengen. Louter administratief welteverstaan. Qua veiligheid was alles in orde, op enkele kleine opmerkingen na. We waren al vier jaar feesten en concerten aan het geven zonder enige echte problemen. Ook qua geluidsoverlast is hier nooit een overtreding vastgesteld. Het ging dus enkel over papierwerk.

Vervolgens kom je in een allesverslindende bureaucratische papiermolen terecht waarbij je continu ‘van het kaske naar de muur’ gestuurd wordt. De verschillende diensten spraken elkaar vaak tegen. Heel vaak lijken ze ons liever kwijt dan rijk. Zeker, er waren enkele mensen van de stad die echt hun best hebben gedaan om ons te helpen, maar zij botsten ook op muren. Die enkele uitzonderingen niet nagelaten stuit je op een muur van onverschillige of ronduit vijandige stadsambtenaren en onwillige politici.

Uiteindelijk hebben we met veel moeite en de vrijwillige hulp van specialisten een nieuwe omgevingsvergunning en milieuvergunning aangevraagd. De goedkeuring liep vervolgens ook maanden vertraging op door de hacking van de stad Antwerpen. In de tussentijd hebben wij besloten de deuren weer te openen, al is dat nu in een soort grijze zone.

Het kost erg veel tijd en energie om met onnodig ingewikkelde administratie bezig te zijn. Te veel tijd. Al die tijd zaten we ook zonder inkomsten. In Antwerpen is er absoluut nood aan een dienst die bottom-up culturele en tijdelijke initiatieven ondersteunt in de wirwar van juridische en administratieve regels. Andere steden bewijzen dat het kan.

Tot overmaat van ramp sloeg de energiecrisis hard toe, ook bij ons. We huren een oud en slecht geïsoleerd pand van AG Vespa met hopeloos verouderde verwarmingstoestellen en boilers. Gaat er iets kapot? Onder Stroom draait zelf op voor alle kosten. Het legale stelsel voor huurcontracten van tijdelijke invulling is totaal in het nadeel van de huurder. Bovendien is onze energierekening verviervoudigd (!) op vier jaar tijd. Onze maandelijkse energiekosten zijn bijna even hoog als onze maandelijkse huur (2250 euro). Dit is financieel onhoudbaar voor ons zonder extra steun. De combinatie van hogere kosten door de energiecrisis en sluiting door problemen met de vergunningen heeft een organisatie die sowieso al grotendeels op vrijwilligers draaide gewoon genekt.

We hoopten dat AG Vespa een geste zou doen, bijvoorbeeld met een fikse korting op de huur. AG Vespa is het vastgoedbedrijf van de stad en onze huisbaas. Op papier werken zij aan een maatschappelijk relevante, inhoudelijke invulling van leegstaande gebouwen, in de praktijk hebben wij daar niet veel van gemerkt. Ondanks vele toenaderingspogingen van onze kant hebben wij altijd gevoeld dat zij ons in de eerste plaats zien als huurder en niet als waardevolle sociaal-culturele invulling. Verschillende andere culturele venues en jeugdcentra in de stad huren van AG Vespa een pand voor een symbolisch laag bedrag. Waarom is dit niet mogelijk voor tijdelijke socioculturele projecten? AG Vespa heeft zeer veel leegstaande panden in beheer. Waarom worden die amper ter beschikking gesteld van burgerinitiatieven? Nochtans is er veel vraag naar zo’n plekken in de stad.

Ter verduidelijking: wij zijn geen structureel gesubsidieerde organisatie. We komen hoofdzakelijk rond dankzij de feesten en de evenementen die we organiseren. Dankzij de Antwerpse burgerbegroting konden we elk jaar op wat extra financiële steun rekenen, waarmee we onder andere de concerten financierden op het Stroomplein. Helaas is ook dát niet meer mogelijk. Stedelijke projectsubsidies voor cultuur? Ook afgeschaft in 2022. En Vlaamse subsidies? Dat zou kunnen. Alleen zijn deze zeer hoogdrempelig en vereisen ze een gespecialiseerde kennis van het subsidielandschap en de administratie. Grote cultuurhuizen hebben vaak iemand in dienst die een jaar lang zo’n dossier voorbereidt. Zoals je al kon vermoeden is dat voor ons simpelweg geen optie.

Eind vorig jaar kregen we bericht dat we hier eind 2023 definitief moeten vertrekken. De stad gooit de boel plat in het kader van de heraanleg van de Scheldekaaien. Wij ruimen plaats voor een WOII-monument, een Vlaams culinair centrum en een parking. Dat we hier ooit weg moesten, wisten we natuurlijk ook al lang, en we zijn altijd blijven uitkijken naar een andere plek. Maar naar waar? Het is erg moeilijk om iets geschikt te vinden. Bij de stad ben je één van de vele gegadigden, je komt achteraan in de rij. Op de private markt? We hebben zelf veel panden bezocht, maar projectontwikkelaars vragen astronomisch hoge bedragen voor bouwvallige, slecht geïsoleerde plekken. Ze zien ons als een hippe, tijdelijke invulling met als enige doel gentrificatie en speculatie op de financiële waarde van het pand. Bovendien: de plek maakt de organisatie, en vice versa. Je kan Onder Stroom niet zomaar copy-pasten naar ergens anders. Dan moet je een nieuw verhaal schrijven en eerlijk gezegd: daar hebben wij momenteel, door alle tegenslagen, jammer genoeg geen energie meer voor.

Als collectief ken je bij de start een zeker momentum. Alles is mogelijk, er is een enorm grote goesting en goodwill, waarbij je allemaal samen ongelofelijke dingen creëert en verwezenlijkt. Helaas is zo’n momentum niet eeuwigdurend. Prioriteiten veranderen, professionele of persoonlijke engagementen worden groter, de groep verandert. Als je dan ook nog eens verschillende tegenslagen te verwerken krijgt, dan is dat de doodsteek voor je organisatie. Eigenlijk moet je dan een doorstart kunnen maken van een vrijwilligersorganisatie naar professionalisering door middel van structurele subsidies. Bij sommige cultuurhuizen, nachtclubs of collectieven is dat in het verleden al gelukt, bij ons omwille van bovenstaande redenen niet. So it goes.

In elk geval: no regrets. Het is een fantastische en mooie rit geweest. Dankwoordjes, bloemen en emotionele afscheidsspeeches zijn voor binnenkort. Maar al even dit: we zijn blij dat we dit samen met jullie hebben kunnen delen. Het was ongelofelijk.

Tot snel, love you all’