El Manifest Groc #1: Art Cum Laude presenteert Carolus Paepen – DE WERELD BRANDT @ De Oude Alma, Mol (12.11 – 11.12)

“Wanneer ik niet geboren was

ik zou niet leven.

Geen lichtstraal geen

dageraad die de slaap zou

doen leven.

Geen kruis of kerk geen dode

te betreuren omdat

er geen zou bestaan in een ongeboren leven.

Geen toekomst of verleden

om ongeboren te leven.”

Carolus Paepen (1922 – 2022)

Geleend uit een gedicht van deze mysterieuze Mollenaar, eert Art Cum Laude onder de noemer ‘De Wereld Brandt’ postuum de eeuwviering van de weliswaar in de vergetel-hoek geraakte kunstenaar Carolus Paepen (1922 – 2001). Ondertussen heeft deze expo de afgelopen weken een kleine volkverhuizing veroorzaakt, maar kan U nog tot en met 11 december terecht in de Molse Oude Alma, met op de finissage een extra muzikale verrassing.

“Zijn leven was misschien een vraagteken, maar zijn werk eerder een uitroepteken. Een artistieke schreeuw om schoonheid en om waarheid, om erkenning en warmte, om liefde, gerechtigheid en vrede”, dixit Rik Van Braband, lid van het organiserende Art Cum Laude.

In deze nieuwe nagelnieuwe rubriek El Manifest Groc a.k.a. Het Gele Manifest is het de bedoeling dat er een licht wordt geworpen op wat er op artistiek vlak allemaal leeft in mijn eigen hometown Geel én bij uitbreiding de Kempische contreien. Het wilt namelijk niet zeggen omdat mijn streek zelf zo apathisch lijkt te zijn als een in azijn watertrappelende pinguïn, dat er onder de radar niets interessant borrelt.

De naamkeuze van deze rubriek is inderdaad geïnspireerd op het gelijknamige reactionaire manifest dat wordt beschouwd als het meest beruchte literaire document van de Catalaanse avant-garde van de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Hiervoor staken kunstenaar Salvador DalÍ (1904 – 1989), kunstcriticus en journalist Sebastià ‘Mylos’ Gash (1897 – 1980) en schrijver en journalist Lluis Montanyà (1903 – 1985) de koppen bijeen en lieten zich op hun beurt inspireren door het befaamde MANIFEST DEL FUTURISMO dat de Italiaanse dichter én geestelijke vader van het Futurisme – Filip Thomas Marinetti (1876 – 1944) – uitbracht in 1909. Jawel, dit op geel papier gedrukte manifest werd in 1928 gericht tegen de Catalaanse kunstenaarselite plus hun entourage van bijbehorende intellectuelen. “Hou’d ‘em tegen!”, riepen de twee andere journalisten naar elkaar, want met DalÍ als hoofdredacteur had de tekst nog agressiever en sarcastischer zijn geweest als ze hem niet hadden overtuigd wat in te tomen.

Daarbovenop lijkt het wel een patroon te worden, want net als in april verleden jaar SVN’s UNSANE VORTEX werd gelanceerd met de In Memoriam #1 besproken Tom Wouters, wordt de spits ook in dit splinternieuw hoofdstuk postuum afgebeten door niemand minder dan Carolus Paepen, die na tien decennia zijn nalatenschap mag inwisselen voor een ticketje eeuwviering.

Carolus wie?

Een zeer terechte vraag, want had nu bijvoorbeeld de wel degelijk ontworpen cover-art – bedoeld voor Zjef Vanuystel zijn klassiek album DE ZOTTE MORGEN (1970) – effectief gereleaset geweest, dan was er misschien nog een muzikale link. Helaas mocht dit niet zijn. Een andere muzikale link die er wel is, is dat op de finissage de Oekraïnse muzikant Oleksiy Gorbunov in dialoog treedt met onderstaand uit Poolse/Italiaanse roots opgebouwde creatuur.

Naar aanleiding van de 100^ste verjaardag van Carolus Paepen werd dit Kempisch mysterie dus dankzij de niet te miskennen inspanningen van Art Cum Laude helemaal opgelost. Sterker nog: wie weet wel gedirigeerd vanuit de achtertuin van zijn eigen onderwereld, blijkt Carolus Paepen anno 2022 nog steeds alle troeven in handen te hebben om misschien wel één van de meest fascinerende expo’s van dit jaar aan zijn prijzenkabinet toe te voegen. Maar om alle verwarring te vermijden kwam dit dus niet zomaar uit de lucht vallen, want voor de Molse kunstkring mocht het echt wel wat meer zijn dan de zoveelste retrospectieve. Wat met de geplande muzikale randanimatie overigens wel zal blijken op de finissage.

Om te beginnen konden zij als eerste vereniging, de familie Troukens overtuigen om wat in de volksmond De Oude Alma wordt genoemd, beschikbaar open te stellen voor deze uit de kluiten gewassen explositie. De benaming van deze voormalige supermarkt werd ook expliciet volgehouden tijdens de inleiding die Pascal Paepen – naast achterneef van Carolus, alsook docent KU Leuven & Thomas Moore en medeoprichter van spaarvarkens.be – ter harte nam.

Het straffe was echter toen Art Cum Laude had besloten om deze vergeten Kempische kunstenaar een tweede adem te bezorgen, zij eigenlijk nog niet wisten hoe hier aan te beginnen. Kudos voor de knappe locatie, maar vanaf dan begon het echte werk.

Pertinente vragen begonnen zich op te dringen. Hoeveel van Paepens oeuvre is bewaard gebleven? Waar is dat gestockeerd? En hoe gaan we dat hier te krijgen?

Wie beter om een bijpassende uitleg over die perikelen te geven dan de initiatiefnemers zelf? Een gesprek met Karel Byl en Luc van Craenendonk helderde alvast het één en ander op.

Interview Karel Byl en Luc Van Craenendonk, 2/3 van Art Cum Laude.

Svn’s Unsane Vortex: Hallo Luc en Karel, dank dat jullie even tijd willen vrijmaken.

Luc Van Craenendonk: Vraag maar aan Karel, want die is beter in praten dan ik.

Karel Byl: (Lacht) Dat zal wel zijn, ik ben zelf ook niet zo happig op interviews.

SUV: Misschien dat ik het ijs kan breken door jullie alvast te feliciteren met deze ronduit verbluffende explositie? Aangezien ik in een vroeger leven ook nog in Mol heb gewoond, had ik echter nog nooit van Carolus Paepen gehoord, laat staan dat ik er enig werk van gezien zou hebben. En dat is voor mezelf best wel een beetje vreemd, aangezien mijn liefde voor kunst eigenlijk al sinds mijn angry young teens simultaan liep met mijn algehele muziekopslorping. Dus alvast bedankt voor deze kennismaking.

KB: Dat is niet zo verwonderlijk, want toen Carolus terug kwam van de tweede wereldoorlog, is hij naar het Brusselse vertrokken en heeft hij daar een kunstenaarscarrière opgebouwd.

SUV: Ah, dat zal ik misverstaan hebben, want ik dacht dat hij vanuit Mol werd uitgenodigd in Brussel en daar op die manier zijn weg had gevonden. Maar hij was dus in feite verdwenen uit de Kempen?

KB: Carolus wist inderdaad zijn carrière in Brussel te lanceren en verder uit te bouwen. In de jaren tachtig zijn er hier in Mol wel twee exposities geweest, maar zijn basis lag echt wel in Brussel.

SUV: Dus als ik het goed begrijp, is DE WERELD BRANDT slechts de derde tentoonstelling van Carolus Paepen hier in de Kempen?

KB: Hier in Mol zeker, maar Carolus heeft zowel nationaal als internationaal op zeer veel locaties geëxposeerd. Hij heeft overigens ook veel verkocht, want misschien toch minder evident is dan men zou denken.

SUV: Bedoel je dan de nasleep van de oorlog, want naar wat ik ondertussen heb vernomen, heeft hij daar – begrijpelijk – een serieus trauma opgelopen?

KB: Tijdens de oorlog heeft Carolus in een Duits werkkamp gezeten dat was verbonden aan het concentratiekamp Buchenwald en de taferelen daar hebben hem inderdaad voorgoed getekend. Als uitlaatklep heeft hij echter die verschrikkingen kunnen verwerken in zijn kunst.

SUV: Dat haalde zijn achterneef Pascal ook aan tijdens de inleiding, maar wat ik voor mezelf zo bevreemdend vind, is dat de schilderijen op het eerste zicht helemaal niet overkomen als werk van een iemand waarbij dat specifiek trauma hem levenslang is blijven achtervolgen?

KB: Het is inderdaad heel gelaagd allemaal. Je zou eigenlijk een paar maal moeten terugkomen om dingen vanuit een ander perspectief te bekijken. Het zit er wel degelijk allemaal in met die nuance dat het op Carolus zijn eigen manier is, maar dat maakt hem net zo uniek.

SUV: Hoe zijn jullie erin geslaagd om al die werken te verzamelen trouwens? Ik kan me voorstellen dat deze niet zomaar ergens in een vitrine hangen?

KB: (Lacht) Nee, absoluut niet. We zijn dan ook enorm dankbaar dat wij van zijn dochter Jaqueline Paepen en nog andere familieleden de meeste werken, affiches en persartikels in bruikleen hebben gekregen. Hiermee konden we deze toch iconische locatie omtoveren tot een unieke kunstgalerij.

SUV: Wordt dit dan een vast gegeven?

KB: We mogen deze ruimte gebruiken zolang er geen verbouwingen gebeuren, dus het is wel op tijdelijke basis.

SUV: Wat me ook wel aangenaam verraste, was dat er dan nog andere hedendaagse (nog levende) kunstenaars in heel de opzet worden betrokken.

KB: Ja, we wilden iets meer doen en daarmee zijn we op zoek gegaan naar hedendaagse kunstenaars die evenzeer het thema van conflict en oorlog in hun oeuvre verweven.

SUV: Onze eigen Kempen is vertegenwoordigd met bijvoorbeeld Marc Janssens, die zijn beelden alweer zodanig heeft opgesteld dat men zich zo in een militaire psychiatrische instelling waant.

KB: Zeker. Een andere frappante link is die met de van oorsprong Oekraïense kunstenaar Andrej Babenko, die bijvoorbeeld twee dagen voor de Russische inval in zijn thuisland aan dit monumentaal schilderij was begonnen. Ingrid De Groot woont dan weer in Nederland, waar ze aan de slag gaat met haar fototoestel om slachtoffers van conflictgebieden te capteren. Of zo is Marwa Mehzer van Syrische afkomst, maar woont en werkt in Amsterdam aan haar kunst. Of zo spreekt LENIN MET RODE NEUS van Raymond Minnen uit Mol zelf voor zich. En zo heeft elke kunstenaar apart zijn eigen insteek om met dit thema aan de slag te gaan.