‘There is no reality except the one contained within us. That is why so many people live such an unreal life’, dixit Hermann Hesse (1877-1962).
Ik hoop dat ik niet als enige de mening ben toegedaan dat indien ik om de haverklap in pakweg het afgelopen decennium kon en kan vaststellen dat het circus dat ons leven heet nog nooit eerder zo verstrengeld is geweest met de veelgebruikte zegswijze: ‘Sometimes Life Is Stranger Than Fiction.’, er wel degelijk wat scheelt.
Laten we dan even de massa zelfverheven specialisten vergeten die in deze moderne tijden van oppervlakkigheid, vluchtigheid en polarisatie hoogtij vieren, maar zoals auteur Hermann Hesse – winnaar Nobelprijs literatuur in 1946 – al reeds in zijn glorietijd wist te aan te kaarten, wordt nu zelfs meer dan ooit de vergissing gemaakt dat wat in iemands eigen hoofd zit zowaar de enige en echte realiteit zou zijn. Een weldenkend persoon begrijpt nochtans dat dit slechts één perceptie is, maar het valt opvallend vaker voor dat die specifieke hersenkronkels die zich manifesteren in bijvoorbeeld het reptielenbrein zich ongegeneerd opdringen aan gelijk welke mogelijke andere (on)bestaande denkpiste. (Frappant zijeffect: evenwaardig angstaanjagend als fascinerend!)
Om maar iets te zeggen, wordt er bijvoorbeeld zolang ik me kan herinneren vanuit de door Karl Marx zogenaamde proletarische hoek vaak minachtend neergekeken op de culturele sector, omdat deze verweten wordt niet te corresponderen met de zogenaamde heersende realiteit waarbij in onze Westerse wereld het gegeven omzet de belangrijkste graadmeter is. Deze op zich best wel paradoxale redenering wordt echter krachtig onderstreept als men zich realiseert dat in de moderne wereld net deze kapitaalkrachtige arbeidersklasse in zijn totaliteit er normaliter jaarlijks miljoenen euro’s tegenaan smijt om letterlijk te willen ontsnappen aan haar eigen onvermijdelijke dagelijkse sleur die uit ons kapitalistisch systeem voortspruit. (U kent het wel; hetzij met verre reizen, hetzij met overvloedig shoppen, hetzij met opium voor het volk als voetbal, of gewoon opium tout court, etc, etc)
Het is haast surrealistisch, maar het blijft evenzeer opvallend dat men voornamelijk op het Westelijk halfrond met dit soort luxeproblemen wordt geconfronteerd.
Probeert U zich nu eens te verplaatsen in het opgelegde totalitaire regime dat bijvoorbeeld in de jaren vijftig/zestig van vorige eeuw de plak zwaaide in een flink aantal Oostbloklanden en bij uitbreiding halve continenten. Stel het U voor: terwijl in dat tijdperk lukraak kameradski Chroestjtsjov de door de Sikkel en Hamer gesymboliseerde ideologie van het Rode Regime verder doordrukte als model dat voor de rest van de wereld kon dienen, woedde gelijktijdig de Koude Oorlog gestaag verder. Een klimaat waarbij levensomstandigheden strak werden afgemeten en de kloof tussen rijk en arm schrijnend verder openscheurde. Terwijl in de good ol’ days de kaviaar-vodka feestjes ten huize Stalin de nachten deden overlopen naar de morgenstond, mochten hongerige iedereen-gelijk-voor-de-wet-burgers uren in de vrieskou gaan aanschuiven voor een laag berekend aantal voedselbonnen voor een nog kariger rantsoen.
En als in spannende tijden en die belabberde omstandigheden die burgers hun werk niet naar behoren deden, dan waren er nog steeds de zogenaamde Grote Zuiveringen die Chroestjtsjov’s voorganger Stalin had ingevoerd en waarbij niet zo nauw werd gekeken op een kameraad meer of minder. Stalin gaf zelfs naar musici en kunstenaars het privilige om op verschillende manieren geëlemineerd te worden; bijvoorbeeld door ophanging, wurging, de kogel of gewoon doodgeknuppeld te worden. In zijn fictionele biografie HET TUMULT VAN DE TIJD (2016) beschrijft prijzenkaper Julian Barnes hoe onder het bewind van Stalin de angst om willekeurig in ongenade te vallen er bij bepaalde beroemdheden danig ingeramd zat. Om te vermijden dat hij de slaaprust van zijn gezin zou storen in het geval de angstaanjagend reële knock knock zich zou aanmelden, stond bijvoorbeeld de Russische componist Dmitri Sjokatovitsj (1906-1975) elke avond gepakt en gezakt gereed bij de deur. Of hoe zou U bijvoorbeeld reageren als blijkt dat na een nachtje vodka-slempen uw uitzicht plots wordt beperkt door een muur die jouw geliefde deel van Berlijn blokkeert? Of wat als je plots op de lijst van subversieve schrijvers kwam te staan en uit het niets een nachtelijk bezoek kreeg van de Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti?
Voor ons Westerlingen lijkt dit allemaal iets uit een oude James Bond film, of iets dat je met een beetje geluk uit de geschiedenisboeken (her)kent, maar bedenk dat het huidige Russische opperhoofd, Vladimir Poetin (°1952), zijn eerste stappen in die gevreesde KGB wist te zetten en verantwoordelijk was voor het verhoor en de internering van de zo gestigmatiseerde dissidenten, alsook Westerse spionnen die de voormalige Sovjet-Unie wilden infiltreren.
Amuseer U gerust met de verfilming van Anthony Johnstons bestselling graphic novel THE COLDEST CITY (2012) die regisseur David Leitch omtoverde in ATOMIC BLONDE (2017), maar het is hoegenaamd geen fabeltje dat indien je in die dagen de schijn tegen had en er een al dan niet verondersteld anti-communistisch gedachtengoed onder je hersenpan dwaalde, diezelfde KGB je zonder boe of ba trakteerde op een enkeltje richting psychiatrische inrichting. Vanwege strikte geheimhouding is de kans eerder klein, maar mogelijk heeft U zich vanwege allerhande films/documentaires/boeken of mogelijk zelfs reisperikelen misschien wel eens afgevraagd hoe het geweest zou zijn om echt in dat communisme van de jaren zestig van vorige eeuw te leven? Die tijd ligt al dan niet gelukkig achter ons, maar dankzij Khrzhanovsky’s ronduit angstaanjagende project krijgt U de kans om U gedurende zes uur (!) aan één stuk te laten onderdompelen in hoe het er in die tijd aan toe ging. Geloof me vrij als ik stel dat dit niet voor doetjes is!!!
Zelf komende uit het daarvoor wereldvermaarde Geel zijn wij wel iets gewoon wat psychiatrische patiënten betreft, maar laat zulke psychiatrische instelling nu net het uitgaanspunt zijn van wat uitgroeide tot wat ondertussen wordt gerekend als dé cinema-ervaring van 2021.
Wat gestart is als een klein projectje van de Russische regisseur Ilya Khrzhanovsky en co-regisseur Ilya Permyakov ontaarde uiteindelijk in een twaalfjarige filmische hel, die geïnspireerd op de bijnaam van de Russische wetenschapper Lev Landau dan ook DAU werd gedoopt. Niet minder dan veertien feature films, oneindige uren video-art en dito foto’s waren zelfs nog niet genoeg om het gehele project te omvatten. Het is dan ook niet echt duidelijk of deze zes uur durende DAU. DEGENERATION effectief representatief is voor deze absolute arthouse mindfuck, of eerder een segment is van een totalitaire nachtmerrie.
Hoe dan ook; om zijn experimentele psychologie van de resolute vrijdenker ‘Dau’ uit te puren en zo dicht mogelijk bij de realiteit aan te sluiten, werd het hele gebeuren gecapteerd in een replica van een werkelijk bestaand psychiatrisch centrum in Moskou. Meer bepaald: The Institute!
Dat uit het leven gegrepen decor werd vervolgens gevuld met non-professionele acteurs, die er voor een bepaalde periode 24 uur per dag verbleven en naar best vermogen het imaginaire leven van de oorspronkelijke bewoners nabootsten. Hoe reageren in wezen normale mensen op verschillende situaties die letterlijk op elk moment van de dag/nacht konden voorvallen? De hele opzet had het doel om gedragingen waar te nemen, om hun neurologisch vermogen en instinctief reactievermogen te observeren. En sommigen gingen daar extreem ver in. De vergelijking met THE IDIOTS (1998) van Deense enfant terrible Lars Von Trier blijkt nooit veraf te zijn, alleen wordt het hier wel uitvergroot. (Naar aanleiding van getuigenissen van participanten ging het zelfs zover dat soms enige psychiatrische nazorg geen overbodige luxe was.) Het waren trouwens ook echt wel veel acteurs, meer dan 10.000 in totaal. In deze tijden van CGI (Computer-Generated Imagery) is het hoogst ongewoon om nog met zoveel volk te werken, maar om U een idee te geven liet bijvoorbeeld regisseur Stanley Kubrick (1928 – 1999) voor SPARTACUS in 1960 zo’n 8000 figuranten opdraven om zijn oorlog zo realistisch mogelijk te maken, maar gedetaillleerde plannen lieten zien dat hij daar in 1968 van plan was om met zijn Napoleon verhaal nog eens over los over te gaan. (Kubrick schreef namelijk een script waarvoor een land een deel van zijn leger zou moeten inzetten. Meer bepaald zo’n 35.0000 figuranten was het oorspronkelijke plan. Maar goed, dat bleef uiteindelijk klein bier tegenover wat Richard Attenborough in petto had voor de begrafenisscene van Mahatma Ghandi in GHANDI (1982) met meer dan 300.000 extras daarvoor werd opgenomen in het Guiness World Book of Records.) Hoe dan ook: volgens de regisseur werd dit enorm beklijvend opgenomen materiaal vlijmscherp gemonteerd, maar in wezen blijft het een experiment over hoe wij de realiteit, gedrag en humane relaties percipiëren.
Als U dus dacht dat James McTeigue de actrice Natalie Portman in zijn verfilming van Alan Moore’s gelijknamige comic (1988) V FOR VENDETTA (2005) in haar cel heeft laten afzien, bent U eraan voor de moeite. Aansluitend op zijn voorganger DAU.NATASHA deden er zich een aantal ontwikkelingen voor. Zo verkreeg de voormalige assistent van Natasha, de zwaar bebrilde Olga Shkabarnya, haar begeerde status als administrator. Hier in het Westen zou dat eerder ondermaats klinken, maar niet in die zeer afgemeten leefwereld, waar men enkel kon doorgroeien mits toegevingen aan de grillen van de bazen. Verder verkreeg de meedogenloze staatssecurity ondervrager (niet geheel toevallig) Vladimir Azhippo de job als directeur van het instituut, omdat directeur ‘Dau’ na een beroerte in een haast comateuze toestand verkeert. De kijker krijgt te zien hoe Azhippo er geen gras over laat groeien en onmiddellijk duidelijk maakt dat de seksuele uitbuitingsspelletjes met de vele secretaresses van zijn voorganger niet meer getolereerd zullen worden. Dat lijkt dan de eerste positieve noot te zijn in deze voor de rest zeer grimmige prent, maar waarschijnlijk is het nodeloos te zeggen dat in die manipulatieve sfeer nog steeds seksueel ongewenste intimiteiten, aanranding of zelfs ronduit verkrachting uiteindelijk schering en inslag waren.
Langs de andere kant zien we in een ander timeframe hoe Azhippo naar één van de hoog aangeschreven scholen trekt en daar vervolgens een selectie studenten opdraagt om iedereen zo veel mogelijk te enerveren, vernederen of te shockeren op een manier die zij zelf geschikt vinden. It only took a matter of seconds om de uitgekozen elite te zien transformeren in racistisch, antisemitisch, homofobisch, fascistisch addergebroed. Er gebeurt vanalles, maar onder meer zelden zo’n onsensuele scene gezien als die waarin één van die – overigens reële – neo-nazis het gepast vond een vrouw in het achterkamertje te nemen tot hij zijn zaad op haar achterste kon lozen. Overigens terwijl dit laaghartige experiment heel de tijd doorging naar ten langen leste zelfs baby’s toe. Evengoed op apen, of in het bijzonder op een varken dat op een gruwelijke wijze wordt geslacht en dat langer dan gewenst in je kop blijft nazinderen. Heftig? Mijn gedacht!
In een ander blok krijgen we dan weer de perikelen te zien van een café dat eveneens dienst doet als restaurant, maar waar de wannabe zat- en vetlap annex kok zijn stinkende sigaret zwaait naar alles waar borsten aan vasthangen en hun lastigvalt. Hoe oud of misvormd die vrouwen er uitzagen deed zelfs niet terzake. Werkelijk opmerkelijk: enige woordenwisselingen ten spijt lieten de meeste vrouwen dit dan ook gewoon toe?!
Of wat te zeggen dat tijdens een bezoek aan het instituut de bezoekende schoolkinderen een lied zingen om wetenschap te bejubelen, maar dat dit langzaam transformeert naar niets minder dan een grotesk nationaal volkslied.
Dit zijn maar enkele situaties die zich voordoen, maar die in essentie bedoeld waren als een satire op een toenmalige en realistische leefwereld. Maar misschien is het niet verkeerd in vraag te stellen hoe satire juist werkt? Door al die belachelijke als voor-echt aanvoelende psychologische experimenten krijgt de kijker de uiterst wreedaardige visie door zijn strot geramd van hoe communisme in de voormalige Sovjetunie volledig ontspoorde. Indien deze nochtans ronduit briljante recreatie van hoe de destijds gangbare Sovjet-technieken met hun hele KGB-apparatsjik hun macht op onder meer wetenschappers botvierden daadwerkelijk zo verliep, is het echt zo van de pot gerukt om Azhippo te zien als de belichaming van Putin? Khrzhanovsky is overigens meermaals van grootheidswaanzin beticht, dus mogelijk toch een pure folie de grandeur? Of is deze rechtstreekse aanval op religie, wetenschap en nationalisme echt een satire?
Cinema als een psychologische stoorzender? Jackpot!!!
Verdere info:
SVN's Unsane Vortex 